Bài 20: Cân bằng nội môi
Cân bằng nội môi là duy trì sự ổn định môi trường trong cơ thể (duy trì ổn định áp suất thẩm thấu, huyết áp, pH, thân nhiệt...), đảm bảo cho sự tồn tại và thực hiện các chức năng sinh lí của tế bào ® đảm bảo sự tồn tại và phát triển của động vật.
Cơ chế cân bằng nội môi có sự tham gia của các bộ phận: Bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận điều khiển và bộ phận thực hiện. Trong cơ chế này quá trình liên hệ ngược đóng vai trò quan trọng.
Cơ chế đảm bảo cân bằng nội môi có sự tham gia của các hệ cơ quan như bài tiết, tuần hoàn, hô hấp, thần kinh, nội tiết...
* Cân bằng áp suất thẩm thấu:
- Vai trò của thận:
+ Điều hoà lượng nước: Khi áp suất thẩm thấu tăng, hoặc thể tích máu giảm ® vùng dưới đồi tăng tiết ADH, tăng uống nước ® giảm tiết nước tiểu. Ngược lại, khi lượng nước trong cơ thể tăng làm giảm áp suất thẩm thấu, tăng thể tích máu ® tăng bài tiết nước tiểu.
+ Điều hoà muối khoáng: Khi Na⁺ trong máu giảm ® tuyến trên thận tăng tiết anđostêron ® tăng tái hấp thụ Na⁺ từ các ống thận. Ngược lại, khi thừa Na⁺ ® tăng áp suất thẩm thấu gây cảm giác khát ® uống nước nhiều ® muối dư thừa sẽ loại thải qua nước tiểu.
- Vai trò của gan:
+ Điều hoà glucô huyết: Glucô tăng ® hoocmôn insulin ® glicôgen; nếu glucô giảm ® hoocmôn glucagôn ® glucô.
* Cân bằng nội môi:
- pH nội môi được duy trì ổn định là nhờ hệ đệm, phổi và thận.
- Hệ đệm có khả năng lấy đi ion H⁺ (khi ion H⁺ dư thừa) hoặc ion OH^- (khi thừa OH^-) khi các ion này làm thay đổi pH của môi trường trong.
- Có các hệ đệm:
Hệ đệm bicacbonat: H₂CO₃/NaHCO₃.
Hệ đêm photphat: NaH₂PO₄/NaHPO₄.
Hệ đệm prôtêinat (prôtêin)